Metacommunicatie speelt een grotere rol in je communicatie dan je denkt. Het zijn de signalen die je uitzendt zonder dat je het doorhebt – via lichaamstaal, stiltes of een blik. In deze tekst lees je wat metacommunicatie precies is, waarom het zo’n impact heeft op werkrelaties en hoe je ermee leert omgaan.
Je denkt misschien dat je helder communiceert. Je geeft feedback, spreekt verwachtingen uit en houdt regelmatig overleg. Maar ondertussen gebeurt er iets anders. Niet in woorden, maar in blikken, stiltes en ontwijkend gedrag. En juist daar gaat het vaak mis.
Want wat je níét zegt, komt vaak harder binnen dan wat je wél uitspreekt. Een afwezige blik. Een non-reactie op een voorstel. Een gesloten houding in plaats van een duidelijk nee. Het zijn precies deze signalen die relaties onder druk zetten, teams verzwakken en prestaties ondermijnen.
Zonder dat je het doorhebt, communiceer je onveiligheid. Of erger nog, wantrouwen.
Wat is metacommunicatie precies?
Metacommunicatie is communicatie over communicatie. Het zegt niets over de inhoud, maar alles over hoe die inhoud wordt gebracht.
Het speelt zich af in lichaamstaal, stemgebruik, gezichtsuitdrukkingen, timing, stiltes en zelfs in afwezigheid van reactie.
De bekende communicatiepsycholoog Paul Watzlawick zei het al:
“Je kunt niet niet communiceren.”
Elke beweging, elke stilte, elk afwezig antwoord zendt een signaal. Je kunt je mond houden en tóch van alles zeggen. En daar ligt het risico van onbewuste metacommunicatie.
Voorbeelden van metacommunicatie: wanneer woorden en gedrag botsen
Enkele herkenbare situaties:
- Je zegt “prima” tegen een collega, maar je gezicht trekt weg.
- Je zegt tegen je partner dat er niets aan de hand is, terwijl je houding gesloten is.
- Je zegt in een vergadering niets, maar kijkt strak voor je uit als iemand een idee inbrengt.
In al deze situaties is de boodschap niet wat er gezegd wordt, maar wat er voelbaar is. De metacommunicatie overrulet de woorden. En dat voelen mensen haarfijn aan. Vooral in teams waarin al onzekerheid of onduidelijkheid speelt.
Waarom metacommunicatie zo diep binnenkomt
Ons brein is gebouwd op het interpreteren van sociale signalen. Dat is evolutionair bepaald.
En daarbij is het brein geen neutrale waarnemer. Door het zogeheten negativity bias zijn we gevoeliger voor negatieve signalen dan voor positieve.
(Baumeister et al., 2001)
Dat betekent: als iemand stil blijft terwijl jij iets kwetsbaars deelt, vult je brein de stilte automatisch negatief in.
Voorbeelden:
- “Ik heb iets verkeerd gedaan.”
- “Hij vindt mijn werk niet goed genoeg.”
- “Ik hoor er blijkbaar niet bij.”
Het maakt niet uit of het klopt. Het effect is hetzelfde: onzekerheid, afstand en verlies van vertrouwen.
Metacommunicatie en teams: de onzichtbare dynamiek
Metacommunicatie bepaalt de cultuur in je team. Als leider geef je continu signalen af, bewust of onbewust.
Je hoeft maar één keer een blik te geven van afwijzing. Je mist één moment waarop iemand erkenning nodig heeft. En het werkt direct door in houding en gedrag van de ander.
Wanneer jij als leider geen feedback geeft, maar wel afstand houdt, dan communiceer je:
“Ik vertrouw je niet.” of “Je voldoet niet aan mijn standaard.”
Zonder dat je het uitspreekt. En dat is precies waarom het zo destructief is.
Teams vallen zelden uit elkaar door harde woorden. Ze breken omdat niemand benoemt wat er onderhuids speelt. Metacommunicatie is daarbij vaak de ontbrekende schakel.
Zo herken en beïnvloed je metacommunicatie
1. Observeer je eigen lichaamstaal
- Wat zegt je houding zonder dat je iets uitspreekt?
- Sta je open of gesloten?
- Ben je aanwezig of afwezig?
2. Let op de metacommunicatieve signalen van anderen
- Zie je een collega met de ogen draaien?
- Kruist iemand ineens zijn armen?
- Kijkt iemand weg terwijl jij spreekt?
- Dat zijn signalen die je kunt waarnemen.
- Maar je weet pas wat ze écht betekenen als je het vraagt.
3. Vraag actief naar betekenis
- De enige manier om duidelijkheid te krijgen over metacommunicatie is door te vragen.
- Wat bedoel je met die stilte?
- Wat gebeurt er als je nu wegkijkt?
- Je voorkomt misverstanden door het gesprek aan te gaan over wat je ziet.
4. Zorg voor congruentie tussen woorden en gedrag
- Laat je woorden overeenkomen met wat je uitstraalt.
- Zeg je dat iets goed is, maar klinkt je stem gespannen?
- Dan voelt de ander de onbalans.
5. Check je aannames
- Vul niet automatisch in dat iemand je afwijst of negeert.
- Stel vragen voordat je conclusies trekt.
- Vraag: “Ik zie dat je fronst. Wat doet dit met je?”
- Of: “Ik merk dat je stil blijft. Wat speelt er op dit moment?”
Goed leiderschap betekent: metacommunicatie bespreekbaar maken
Sterke leiders benoemen het ongemak. Ze laten het niet doorsluimeren. Ze durven te zeggen wat ze voelen en ze vragen wat ze zelf misschien fout inschatten.
Dat is geen zwakte. Dat is kracht. Want wat je niet bespreekt, groeit. En wat je durft uit te spreken, kun je samen veranderen.
Metacommunicatie verbeteren binnen jouw team of organisatie?
Ik werk met ondernemers en leiders die beseffen dat communicatie, gedrag en houding bepalend zijn voor resultaat. Geen eindeloze sessies zonder uitkomst, maar concrete verandering op basis van directe signalen en bewustwording van metacommunicatie.
Plan vrijblijvend een kennismaking via www.wellermanagement.nl
Of mail naar info@wellermanagement.nl
